Σχοινιάς: 10/09/23

Η ιστορία αυτή έχει να κάνει σε ένα βαθμό με την απονομή δικαιοσύνης. Και είναι αρκετά παλιά. Κρατάει δε από τη Μάχη του Μαραθώνα. Είναι μια ιστορία για μια δίκαιη τιμωρία και τον Ραμνούντα, μια λιγότερο γνωστή αρχαία πόλη της ανατολικής Αττικής.

Εκείνη την ημέρα δεν πήγαινα να επισκεφθώ κάποιον αρχαιολογικό χώρο. Δεν έκανα μια περιηγητική εκδρομή. Ψάχναμε με τον φίλο μου ερημική παραλία να βουτήξουμε. Ο δυνατός νοτιάς του Σαρωνικού δεν μας άφησε να ρίξουμε το φουσκωτό και εμείς επιμέναμε να πέσουμε στο νερό. Η Ανατολική Αττική δε ήταν σχετικά ήσυχη: η θάλασσα παρέμενε κάπως ήρεμη και μια χλωμή ανοιξιάτικη λιακάδα ζέσταινε τους λόφους με τα πεύκα.
Διασχίσαμε τις ερημιές του Μαραθώνα και ακολουθήσαμε ένα χωματόδρομο, στην απέναντι πλαγιά της αρχαίας πόλης. Αγριελιές και πουρνάρια κατηφόριζαν σαν ποτάμια τις ρεματιές και στο βάθος ο νότιος Ευβοϊκός απλωνόταν σαν γαλανό φίδι στο στενό. Οι απέναντι ακτές της Εύβοιας έφεγγαν μελανές και σκόρπιοι καπνοί από τα χωριά των Στύρων ανέβαιναν θυμιατίζοντας τον σταχτή ουρανό. Ήταν ένα γλυκό, λίγο μελαγχολικό Σάββατο…

Η ακτή που ψάχναμε ήταν ωραία αλλά ακατάλληλη για βουτιά, είχε μια μικρή γραφικότητα με ένα άσπρο ξωκλήσι και ένα μικρό ρέμα με λυγαριές και καλάμια δίπλα στα βότσαλα. Ανηφοροίσαμε προς τα πίσω και σταματήσαμε ψηλά να χαζέψουμε τη θέα και να φάμε κάνα μπισκότο. Διαλέξαμε δε το καλύτερο σημείο: ένα πετραδερό έξαρμα ακριβώς απέναντι από τον αρχαίο Ραμνούντα! Θαυμάσια θέα!
Στην αρχαιότητα ο Ραμνούς ήταν μια σημαντική για τους Αθηναίους πόλη γιατί μπορούσαν να ελέγχουν από εδώ τη ναυσιπλοϊα του Ευβοϊκού. Η πόλη όμως ήταν διάσημη για ένα άλλο λόγο. Για το σπουδαίο ιερό της Θέμιδος και της Νέμεσης. Ήταν μάλιστα το μεγαλύτερο γνωστό ιερό της Νεμέσεως στην αρχαία Ελλάδα…

Ο αρχαιολογικός χώρος του Ραμνούντα, καταλαμβάνει έναν λόφο ύψους 30 μέτρων που βρίσκεται πολύ κοντά στη θάλασσα ανάμεσα σε δύο όρμους.

Ως γνωστόν η Θέμις ήταν θεά της δικαιοσύνης και η Νέμεσις θεά της εκδίκησης, της «δίκαιης τιμωρίας». Το ιερό τους δε ήταν τόσο πλούσιο που το 440 π.Χ. λειτουργούσε ως τοπική τράπεζα.
Μασούλιζα ένα cookie και σκεφτόμουν τον ναό αυτό, χτισμένον εδώ, πάνω σε αυτούς τους λιόφυτους λόφους αντικριστά στην περίκλειστη θάλασσα της Στερεάς Ελλάδας. Ένας ναός της εκδίκησης… Έβλεπα τα χαλάσματά του.

Εδώ, σε αυτό το ναό υπήρχε και ένα μεγάλο λαμπρό άγαλμα της Νέμεσης. Ο Παυσανίας μάλιστα μας διέσωσε και την ιστορία του. Όταν οι Πέρσες αποβιβάστηκαν στον Μαραθώνα πριν την γνωστή τοις πάσι μάχη, ήταν απόλυτα βέβαιοι για τη νίκη τους. Ήταν τόσο βέβαιοι ώστε μετέφεραν μαζί τους ένα θηριώδη όγκο από μάρμαρο της Πάρου (το πιο εκλεκτό της εποχής γαρ…) ώστε μετά τη νίκη τους να έφτιαχναν με αυτό το μάρμαρο ένα περήφανο τρόπαιο- μνημείο. Τι αλαζόνες θεέ μου… Στην αρχαιότητα όμως οι αλαζόνες εισέπρατταν πάντα τιμωρία. Και τιμωρός τους ήταν φυσικά η Νέμεσις που τους χτύπαγε αλύπητα σαν χταπόδια. Όπερ και εγένετο και στον γειτονικό Μαραθώνα με την γνωστή έκβαση της μάχης. Οι αλαζόνες εισβολείς έφυγαν κακήν κακώς και μεταξύ άλλων άφησαν το πελώριο μαρμάρινο όγκο στην αμμουδιά της ανατολικής Αττικής.
Με το μάρμαρο αυτό οι κάτοικοι του Ραμνούντα και οι σύμμαχοι τους Αθηναίοι έφτιαξαν το άγαλμα της Νέμεσης που κοσμούσε τον διάσημο ναό του Ραμνούντα. Ο Παυσανίας μάλιστα έγραψε πως το άγαλμα φιλοτέχνησε ο πασίγνωστος Φειδίας. Όμως ο οδηγός του, όταν επισκέφθηκε τον Ραμνούντα του τα είπε λάθος. Το άγαλμα της Νέμεσης στον Ραμνούντα ήταν έργο του γλύπτη Αγοράκριτου, ο οποίος ήταν ένας από τους λιγότερο γνωστούς μαθητές του μεγάλου Φειδία.
Θυμήθηκα την ιστορία εκείνο το πρωί: ήταν μάλιστα ό,τι μόνο θυμόμουν από τον Ραμνούντα αυτή η ιστορία. Τα τείχη της πόλης έλαμπαν ανάμεσα στα πουρνάρια και τους μυρωδάτους σκίνους, οι καλοπελεκημένοι γωνιόλιθοι έστεκαν σιωπηλοί, ενδιαιτήματα για σαύρες και σκαθάρια πλέον και όχι κραταιή άμυνα της Αθηναϊκής Δημοκρατίας.
Μπήκαμε στο αμάξι συζητώντας για αλαζόνες και για δικαιοσύνη, τινάζοντας χώμα και ρίγανη από τα σκονισμένα μας μποτάκια.
Κρίμα που η Νέμεσις δεν λατρεύεται πλέον… Θα είχε υποθέτω μυριάδες πιστούς…

Που βρίσκομαι?
Ο αρχαίος Ραμνούς βρίσκεται λίγο ανατολικότερα του Μαραθώνα στην ανατολική Αττική. Θα φτάσετε εδώ οδικώς, μέσω Ραφήνας – Νέας Μάκρης. Λίγο πριν το χωριό του Μαραθώνα ακολουθείτε τον δρόμο προς Αγία Μαρίνα και λίγο αργότερα στρίβετε αριστερά (βόρεια). Υπάρχουν πολλές πινακίδες και θα σας οδηγήσουν εύκολα στην είσοδο του αρχαιολογικού χώρου.

Αναπαράσταση της ανατολικής όψης του ναού της Νεμέσεως του 5ου αι. π.Χ.
κατά τον John Peter Gandy Deering.

Ο ναός κατασκευάστηκε γύρω στο 430 π.Χ.
Δίπλα του ήταν ένας ακόμα ναός της Νέμεσης και της Θέμιδας.

Η Νέμεσις ονομαζόταν, επίσης, Ραμνουσία,
εξαιτίας ενός αγάλματος και ενός ναού της στον Ραμνούντα,

Στον Ραμνούντα βρίσκονται δυο ιερά αφιερωμένα στη Νέμεση ένα μεγάλο και ένα μικρό.

mixanitouxronou.gr
the greek traveller.com

Καταρχήν να ξεκαθαρίσουμε ότι στην περιοχή του Τροπαίου δεν φαίνεται κανένας πύργος εκ πρώτης όψεως. Απλώς εκεί κοντά υπάρχουν τα ακαθόριστα κατάλοιπα ενός οικοδομήματος για το οποίο υπάρχουν συγκεκριμένες πληροφορίες ότι ήταν μεσαιωνικός πύργος.

Η σχέση του πύργου με το τρόπαιο έχει ενδιαφέρον.

Τοποθεσία και Στρατηγική Σημασία

Το Τρόπαιο της Νίκης της Μάχης του Μαραθώνος (490 π.Χ.) βρίσκεται νοτιοανατολικά από τον Μαραθώνα, στον Σχινιά, στη θέση Μεσοσπορίτισσα. Το σημείο είναι σε άλλο σημείο από τον Τύμβο των Μαραθωνομάχων. Στο σημείο που είναι το Τρόπαιο, κοντά στο Μέγα Έλος, πιστεύεται ότι ήταν το επίκεντρο της μάχης και ότι εκεί σκοτώθηκαν οι περισσότεροι Πέρσες. Στον αρχαιολογικό χώρο υπάρχει και μια μικρή εκκλησία, η Παναγιά η Μεσοσπορίτισσα, που γιορτάζει στις 21 Νοεμβρίου (στη μέση της εποχής της σποράς).

Ιστορία

Το τρόπαιο στήθηκε πολύ μετά τη μάχη, το 460 π.Χ. Αυτό που βλέπουμε σήμερα στη Μεσοσπορίτισσα δεν είναι το πραγματικό Τρόπαιο. Τα κομμάτια της στήλης του αυθεντικού Τροπαίου βρίσκονται στο μουσείο του Μαραθώνα. Στην αρχική του μορφή πρέπει να υπήρχε και ένα άγαλμα στην κορυφή. Δεν γνωρίζουμε τι άγαλμα, ίσως της Νίκης.
Αυτός που ανακάλυψε το τρόπαιο ήταν ο Eugene Vanderpool, επικεφαλής της Αμερικανικής Σχολής Κλασικών Σπουδών της Αθήνας. Το ανακάλυψε στον τοίχο του μεσαιωνικού πύργου! Ήδη από τον 19ο αιώνα, διάφοροι περιηγητές και αρχαιολόγοι είχαν παρατηρήσει ότι ο μεσαιωνικός πύργος σε αυτή τη θέση είχε εντοιχισμένα αρχαίους κίονες και κιονόκρανα.
Το 1965, ο Vanderpool πήρε άδεια από την Ελληνική Αρχαιολογική Εταιρεία και αποσυναρμολόγησε τον πύργο για να βγάλει τα αρχαία μέλη. Στη συνέχεια ταύτισε τα ευρήματά του με το Τρόπαιο.
Έτσι από τον πύργο δεν έμεινε σχεδόν τίποτα, αν και όπως φαίνεται από τις φωτογραφίες πριν την αρχαιολογική επέμβαση ήταν ήδη γκρεμισμένος.
Ο πύργος ήταν βυζαντινός. Χρονολογείται από τον 11ο ή τον 12ο αιώνα, με βάση τα ευρήματα κατά την ανασκαφή που έγινε πριν τη διάλυσή του. Τον 15ο αιώνα ήταν ήδη κατεστραμμένος.

Δομικά, Αρχιτεκτονικά, Οχυρωματικά Στοιχεία

O πύργος είχε παραλληλόγραμμη κάτοψη με μήκος 5,82 μέτρα και πλάτος 4,48 μέτρα. Οι τοίχοι ήταν κατασκευασμένοι σε μεγάλο βαθμό από αρχαία μέλη. Παλιότεροι περιηγητές ανέφεραν μεγαλύτερο ύψος του πύργου και περιγράφουν περισσότερα αρχαία κομμάτια που δεν βρέθηκαν.
Εσωτερικά ο πύργος χωριζόταν σε δύο ισομεγέθεις χώρους. Τα θεμέλιά του φτάνουν σε βάθος μεγαλύτερο από δύο μέτρα. Προφανώς επειδή το μέρος είναι βάλτος.

Πηγές

Εντοπισμός και φωτογραφίες από τον κ. Ιωάννη Δέδε
Eugene Vanderpool, “A Monument to the Battle of Marathon”, American School of Classical Studies at Athens, Hesperia, Vol. 35, No. 2 (Apr. - Jun., 1966), pp. 93-106